توصیه های تغذیه ای در بیماران دیالیزی

چکیده                                تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه

امروزه علم پزشکی ارتباط تنگاتنگی با علم تغذیه پیدا کرده،این در حالی است که یکی از ارکان اصلی درمان بیماران ارائه یک رژیم غذایی مناسب ودرعین حال علمی است که هم بتواند نیازهای تغذیه ای خود بیمار را تامین کند وهم با افزایش کارایی سیستم ایمنی وی،بتواند در بهبودی وی قدم بسزایی بردارد. اکثر بیماران استفاده ‌كننده از دستگاه‌های دیالیز باید از الگوهای غذایی مخصوصی نیز استفاده كنند. رژیم غذایی یك بیمار دیالیزی باید یك رژیم غذایی كم‌چرب، كم‌نمك و كم‌پروتئین باشد.در این بخش از مجله سلامت دکتر مهندس مهم ترین توصیه های تغذیه ای در بیماران دیالیزی بیان می شود.

چرا بیماران دیالیزی به رژیم غذایی ویژه نیاز دارند؟

عوامل متعددی چون بی‌اشتهایی – توکسی اوری – افسردگی و اختلالات عصبی روانی دیگر که در بیماریهای مزمن شایع است بیماران دچار نارسایی کلیه در دسته بیماران کاتابولیک قرار می‌گیرند. و از طرفی با هر بار درمان مقداری از اسید کربنه‌های آزاد « حدود 8 گرم » از دست می‌رود که در دیالیزهای جدید و دیالیز صفاقی مقدار بیشتری از اسید آمینه از دست می‌رود و از طرفی با نارسایی کلیه ساخت بعضی از پروتئین ها مانند کارنتین Carnetenee که امروزه نقش بزرگی را برای کاتابولیک شدن آن نسبت می‌دهند، مختل می‌شود و به دلائل متعدد دیگر باید پروتئین از نوع مرغوب به این بیماران داد البته پروتئینافزونتر خود عوارضی چون نیاز به درمان بیشتر و افزایش پتاسیم و فسفر را به همراه دارد.

توصیه های تغذیه ای در بیماران دیالیزی

• پروتئین

از آن جایی که روند دیالیز تمایل به خارج کردن پروتئین ها در هنگام دفع ضایعات از جریان خون دارد، خوردن پروتئین کافی برای جلوگیری از تجزیه ماهیچه های مهم بدن ضروری است. بهترین پروتئین ها برای بیماران مبتلا به دیالیز، پروتئین های تازه پخته شده گوشتی (مانند گوشت گاو، مرغ، بوقلمون، ماهی و گوشت خوک)، سفیده تخم مرغ (حاوی فسفر کم) و پروتئین سویا هستند.در مواردی که بیمار احساس می کند با انتخاب مواد غذایی خاص و محدود کردن مواد غذایی، قادر به خوردن مواد به اندازه کافی نیست، مکمل های خوراکی در دسترس است که توسط پزشک تجویز می شوند. علاوه بر این، تمام مراکز دیالیز برای ارائه مشاوره در مورد رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی دارای متخصصین مجرب می باشند. این متخصصان با توجه به عوامل مختلف می توانند بهترین رژیم را برای هر بیمار تجویز کنند.

• پتاسیم

پتاسیم، ماده ای معدنی است که برای عملکرد بهتر اعصاب و عضلات ضروری می ‎باشد . پتاسیم باید به میزان کافی مصرف شود که مقدار زیاد پتاسیم در خون ممکن است باعث ضعف عضلات ، ضربان غیر طبیعی قلب و در موارد شدید تر موجب نارسایی های قلبی شود .
از آن جایی که دیالیز تنها مقدار مشخصی از پتاسیم موجود در خون را از بین می‎ برد، کنترل میزان پتاسیم موجود در مواد غذایی از اهمیت بالایی برخوردار است . پتاسیم به طور عمده، در میوه ها و سبزیجات یافت می ‎شود و مقادیر اندکی از آن در آجیل، لوبیا خشک، لبنیات و فرآورده های گوشتی وجود دارد. پرهیز از مقادیر بالا و یا اندک این ماده معدنی بسیار مهم است.
از خوردن غذاهای پتاسیم زیاد مانند:

• غلات سبوس، نان و بیسکوییت
• آجیل و محصولات مرتبط با آن مانند کره بادام زمینی،
• نارگیل و محصولات مرتبط با آن مانند شیر نارگیل،
• تمای میوه های تازه، کمپوت های میوه و آب سبزیجات، نوشیدنی های گیاهی، چای، قهوه غلیظ، کاکائو و نوشیدنی های مانند شیر، شربت افرا،
• سس ها، شکر قهوه ای، عصاره گوشت و سبزیجات خودداری کنید.

• سدیم پایین

بیماران کلیوی باید میزان سدیم موجود در رژیم غذایی خود را کاهش دهند . حتی اگر نمک (منبع اصلی سدیم) در حین پخت و پز به غذا اضافه نشود، باز هم سدیم در منابع غذایی دیگر یافت می ‎شود . سدیم به طور طبیعی در انواع مختلفی از مواد غذایی و بیشتر در غذاهای بسته بندی شده و فرآوری شده یافت می ‎شود .
سدیم همانند یک اسفنج مایعات را به خود جذب می‎ کند و این امر باعث بروز حس تشنگی در فرد و افزایش میزان آب مصرفی او می‎ شود و در نتیجه مایعات اضافی ، سبب افزایش فشار خون خواهد شد و بنابراین کاهش میزان سدیم مصرفی به حفظ تعادل طبیعی مایعات بدن کمک می ‎کند .

• مصرف آب

یک فرد همودیالیزی به دلیل عدم کارکرد کلیه ها،ادرار تولید نمی کند یا میزان ادرار وی بسیار اندک است.ازاین رو لازم است فرد همودیالیزی ازمیزان ادرارش بطور دقیق باخبر باشد.به عنوان مثال اگر فرد دیالیزی روزانه در 24ساعت 1500 سی سی ادرار دارد،باید روزانه 1500 بیشتر آب ننوشد،یا اگر میزان ادرار وی کمتر از 1000 سی سی است،میزان مصرف آب نیز باید در وی بین 800تا1200 سی سی باشد.
مصرف بیش از این مقدار آب سیستم قلبی عروقی را مختل میکند وسبب بهم خوردن وضعیت عمومی بدن می شود.

• فسفر

فسفر یک ماده معدنی در بدن است که کمک می کند تا استخوان ها و دندان های قوی شده و یک تعادل اسیدی طبیعی برای تبدیل مواد غذایی به انرژی ایجاد شود. در افرادی که دارای عملکرد طبیعی در کلیه ها هستند، کلیه ها فسفر اضافی را از خون خارج می کنند. بدیهی است که در افراد مبتلا به نارسایی کلیوی چنین اتفاقی نمی افتد. بنابراین در رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی باید میزان فسفر نیز کنترل شود. به طور کلی، فسفر بالا (هیپوفسفاتمی) می تواند باعث مشکلات استخوانی و قلبی شود.

برخی از مواد غذایی حاوی فسفر زیاد که جایی در رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی ندارند عبارتند از:
• پنیر
• شیر و فرآورده های لبنی (مانند بستنی، پودینگ و ماست)
• سوپ خامه ای
• مکمل مایع قهوه
• صدف
• ساردین ها
• اندام های داخلی بدن حیوانات مانند جگر
• آبجو
• کاکائو، شکلات و نوشیدنی های شکلاتی
• کولا
• سودا
• کارامل
• گوشت های پردازش شده از قبیل هات داگ، کالباس و سوسیس
• ذرت، نخود فرنگی و آووکادو
• سبوس و محصولات سبوس دار
• برنج قهوه ای و محصولات تهیه شده با گندم کامل
• چیپس ذرت، پنکیک، وافل، بیسکویت و پیتزا
• آجیل، دانه ها، کره گردو، لوبیای خشک شده و نخود خشک

در ادامه نیز به غذاهای کم فسفر که در رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی جای دارند اشاره می کنیم:
• مارک های خاصی از خامه غیر لبنی و شیر سویا
• پنیر خامه ای، خامه ترش، مربا، ژله، عسل، مارگارین و کره
• ژلاتین، بستنی یخی و شربت
• آب نبات های سفت
• ذرت بو داده یا چوب شور بدون نمک
• غلات، ذرت یا برنج
• گندم، حبوبات
• نان سفید
• برنج سفید و ماکارونی
• میوه هایی مانند سیب، انواع توت ها، انگور، آلو، آناناس، کنسرو گلابی، هلو و کوکتل میوه
• سبزیجاتی مانند لوبیا سبز، گل کلم، کلم، هویج، بادمجان، کدو، فلفل، خیار، کاهو، پیاز و تربچه