لب شکری (شکافته) چیست؟

چکیده                           تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه

متأسفانه لب شکری یا همان لب شکافته یکی از رایج ترین نواقص مادرزادی است. در این عارضه بواسطه شکافی که در لب بالایی نوزاد ایجاد می شود قسمتی از لب بالای فرد باز می ماند. این عارضه در بیشتر موارد می تواند به همراه کام شکافته رخ دهد که در آن سقف دهان (کام) نیز دارای شکاف بوده و پیوستگی ندارد. این مشکل بدلیل اینکه ساختارهای صورت جنین در طی دوره تکامل به درستی و کامل رشد نکرده اند، رخ می دهد. برای آشنایی بیشتر با لب شکری و کام شکافته در این بخش از مجله سلامت دکتر مهندس با ما همراه باشید.

لب شکری چیست؟

لب های کودک معمولاً بین هفته های 4 تا 7 بارداری شکل می گیرند. همزمان با رشد جنین در رحم مادر، سلول ها و بافت های خاصی از دو طرف سر جنین به سمت مرکز صورت او رشد می کنند، در آنجا به هم پیوسته و صورت کودک را شکل می دهند. بنابراین اجزای صورت مانند لب و دهان از به هم پیوستن بافت هایی که از دو طرف صورت رشد کرده اند تشکیل می شوند. در صورتی که تا قبل از تولد نوزاد این بافت ها نتوانند در مرکز بطور کامل به یکدیگر برسند کودک با نقص لب شکافته یا همان لب شکری متولد خواهد شد. بعلاوه، کودکانی که دچار عارضه شکاف لب هستند، ممکن است همزمان شکاف کام نیز داشته باشند.

کام شکافته چیست؟

سقف دهان یا کام نیز در بین هفته های 6 تا 9 بارداری شکل می گیرد. در صورتیکه بافت های نرم و سخت کام جنین نتوانند تا پیش از تولد بطور کامل به یکدیگر برسند، نوزاد با نقص کام شکافته متولد می شود که این نقص به صورت شکافی کوچک یا وسیع در سقف دهان کودک خود را نشان می دهد.
شکاف لب و کام می تواند در اشکال و شدت مختلفی بروز کند که علت اصلی نوع آن نیز وضعیت ژنتیکی به ارث رسیده می باشد. شکاف لب یا همان لب شکری (cleft lip) می تواند کوچک و خفیف فقط به صورت یک فرروفتگی در لب بالا باشد و یا بزرگ و عمیق باشد به گونه ای که شکاف از لب فوقانی شروع شده و تا بینی نیز برسد (اتصال لب بالا و بینی به هم) و حتی تا کام نیز ادامه پیدا کند. شکاف لب می تواند یک طرف یا هر دو طرف لب باشد و در موارد نادری درست در وسط لب بالا ایجاد شود. شکاف کام (cleft palate) نیز می تواند در درجات مختلف بروز کند.

انواع شکاف لب و کام

• لب شکافته یا لب شکری (یک شکاف کوچک در لب یا شکاف از لب تا بینی)
• کام شکافته (درگیری یک طرف یا دو طرف کام)
• لب و کام شکافته (که می تواند یک یا دو طرف را درگیر کند)

عوارض شکاف لب و کام

هرچند بسته به میزان یا شدت، نوع شکاف کام یا لب و محل آن عوارض نیز متفاوت خواهد بود ولی ممکن است یک یا چند مورد از عوارض زیر رخ دهد:
• تغذیه سخت
• مشکل در تنفس
• بلع دشوار (امکان خروج غذا و مایعات از راه بینی وجود دارد)
• صدای تو دماغی (صدای صحبت در بینی)
• تأخیر یا مشکل در تکلم و ادای کلمات
• مشکلات دندان (ایجاد دندان لق یا تعداد دندان های بیشتر)
• عفونت های گوشی مزمن یا کاهش شنوایی
• مشکل در گرفتن سینه مادر برای شیر خوردن نوزاد
• بینی دفرمه شده

علت ایجاد لب یا کام شکافته

همانطور که قبلاً هم گفته شد بافت های تشکیل دهنده لب و کام در ماه دوم و سوم بارداری با هم ترکیب می شوند. اما در این کودکان این همجوشی یا بطور ناقص صورت گرفته و یا هرگز صورت نمی گیرد. پزشکان بر این باورند که مجموعه عوامل ژنتیکی (وابسته به کروموزوم ایکس) و محیطی باعث بروز این مشکل خواهد شد. پدر یا مادر می‌توانند ژنی خاص را به جنین منتقل کرده که باعث ایجاد این شکاف شود. گاهی این مشکل بخشی از یک سندروم ژنتیکی است که یکی از نشانه‌های آن لب شکری و شکاف کام است. در برخی از موارد ژن ایجاد کننده‌ی این مشکل به کودک به ارث رسیده و از طرفی دیگر عوامل محیطی ایجاد آن را تحریک خواهند کرد. برای مثال موارد زیر می توانند باعث بروز چنین نقصی شوند:
• سیگار کشیدن
• نوشیدن الکل
• سوء مصرف مواد مخدر خصوصاً کوکائین
• مصرف برخی داروهای مضر طی بارداری
• ابتلا به دیابت
• چاقی طی بارداری
• عدم دریافت ویتامین های ضروری قبل از بارداری مانند اسید فولیک
• کمبود ویتامین آ
• سابقه خانوادگی
• بالا بودن سن پدر، مادر یا هر دو (بالاتر از 30 سال)
• استرس و تنش های روحی مادر طی بارداری
نکته: مردان بیش‌تر از زنان به لب شکری با شکاف کام یا بدون آن مبتلا می‌شوند در حالی که کام شکافته بدون لب شکری در زنان شایع‌تر است.

این بیماری چگونه تشخیص داده می شود؟

در روش سونوگرافی از امواج صوتی برای تشکیل تصویری دقیق از جنین در حال رشد استفاده می‌شود. زمانی که پزشک تصاویر دریافتی از سونوگرافی را بررسی می‌کند، ممکن است به وجود مشکل و تفاوتی در ساختار صورت جنین پی ببرد. لب شکری را می توان در هفته‌ی سوم بارداری در سونوگرافی مشخص نمود. هر چه جنین به رشد خود ادامه بدهد، تشخیص این عارضه راحت‌تر خواهد شد. اما تشخیص کام شکافته‌ای که به تنها رخ داده است با کمک سونوگرافی دشوارتر است.
اگر سونوگرافی پیش از تولد نشان دهنده وجود کام یا لب شکافته باشد، پزشک از مایع آمنیوتیک رحم نمونه برداری می‌کند. نتایج این آزمایش نشان می‌دهد که آیا نقص مادرزادی جنین به دلیل سندروم‌های ژنتیکی رخ داده یا خیر؟، تا بتوان وجود عوارض دیگر را بررسی کرد. با این همه در بسیاری از موارد عامل ایجاد کننده‌ی لب شکری و کام شکافته ناشناخته است.
البته پس از تولد تشخیص این عارضه بسیار راحت است و از روی ظاهر نوزاد میسر است. شکاف کام را هنگام گریه نوزاد حتی از روی صدای آن می توان تشخیص داد. همچنین باید به وضعیت تنفس، بلع، مکیدن و وجود ترشحات در دهان و بینى نوزاد دقت شود.

آیا این عارضه قابل پیشگیری است؟

هرچند که در بسیاری موارد از این عارضه نمی توان جلوگیری کرد اما می توان با رعایت نکاتی احتمال بروز آن را کاهش داد:
• انجام مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج و بارداری و انجام سونوگرافی سه بعدی در مادران باردار
• مصرف ویتامین های ضروری قبل از بارداری مانند ویتامین آ، فولیک اسید
• اجتناب از مصرف دخانیات و الکل طی بارداری و قبل از اقدام برای بارداری

درمان لب شکری و کام شکفته چیست؟

درمان شکاف لب همراه با شکاف کام یا بدون آن، انجام جراحی‌های متعدد، گفتار درمانی و درمان‌های ارتودنسی و دندانی را بخصوص در ۱۸ سال اولیه عمر می‌طلبد.
ایده آل ترین زمان برای انجام جراحی ترمیم شکاف لب و کام بهتر است در سال اول زندگی او باشد. با این حال، ممکن است در دوران نوجوانی فرد به جراحی های اضافی بازسازی و ترمیم نیاز داشته باشد. براى ترمیم شکاف کام و لب همکارى تیمى مرکب از متخصص اطفال، جراحى پلاستیک، ارتودنتیست، متخصص گوش و حلق و بینی، گفتار درمان، شنوائى سنج، پرستار و مددکار اجتماعى مورد نیاز است.

جراحی شکاف لب:

بهتر است کودک تا پیش از ۱۲ ماهگی تحت جراحی قرار بگیرد و معمولاً توصیه می‌شود اولین عمل جراحی و ترمیم لب شکری نوزاد پیش از ۳ ماهگی او باشد. معمولاً اصلاح لب شکری، اسکار کوچکی (جای زخم) را در زیر بینی به وجود می‌آورد.

جراحی شکاف کام:

پزشکان معمولاً هنگامی که کودک بین 6 تا 12 ماه سن دارد، عمل ترمیم شکاف کام را انجام می دهند. در حین عمل، ماهیچه ها و بافت های دو طرف کام یا سقف دهان کاملاً به هم وصل می شوند تا شکاف بسته شود. روند ترمیم در این عمل کمی طولانی تر است زیرا اگر کودک همکاری نکند ممکن است روند ترمیم با مشکل مواجه شود. ایجاد کام جدید باعث کاهش شانس عفونت‌های گوش میانی، بهبود در رشد دندان‌ها و استخوان‌های صورت کودک و پیشرفت تغذیه و توانایی سخن گفتن می‌شود. بسته به وسعت شکاف کام ممکن است نیاز به چندین عمل باشد که حداکثر می‌بایست تا پیش از ۱۸ سالگی انجام شوند.

جراحی زیبایی برای بازسازی و احیای شکل ظاهری

این جراحی تکمیلی برای بهبود شکل ظاهری دهان، لب و بینی انجام می‌شود. یک نکته اینکه اگرچه یک شکاف ممکن است با تنها یک عمل جراحی ترمیم شود، اما شاید درمان یک کودک متولدشده با شکاف، تا نوجوانی و گاهی اوقات تا بزرگ‌سالی ادامه داشته باشد. همچنان که کودک رشد می‌کند، ممکن است به منظور بهبود عملکرد و ظاهر او لازم باشد عمل‌های جراحی زیبایی دیگری نیز روی صورتش انجام شود.

جمع بندی

کام و لب شکافته بخصوص لب شکری بودن نوزاد می تواند تأثیر به سزایی در روحیه وی داشته باشد، به گونه ای که ممکن است آثار بد روحی و افسردگی را برای فرد به همراه داشته باشد. کودکان دارای شکاف لب ممکن است به دلیل تفاوت در ظاهر و استرس مراقبت‎‌های پزشکی شدید با مشکلات اجتماعی، عاطفی و رفتاری روبه‏ رو شوند. از سوی دیگر ممکن است پدر و مادرها نیز در این مسیر بخصوص در بدو تولد فرزند خود دچار سرخوردگی، شوک و غم شوند که البته تا حد زیادی نیز حق دارند. اینجاست که نقش یک مشاور بسیار پررنگ می شود و توصیه ها و تجویز وی می تواند راهگشای مسیر برای والدین و خود فرد درگیر با لب شکری باشد. 

توصیه تیم دکتر مهندس به شما والدین عزیز این است که از ملامت کردن خود دست بردارید زیرا با ملامت کردن خود چیزی را حل نمی کنید. در عوض با تمام توان خود به حمایت از فرزندتان بپردازید، حمایت هایی که شاید در دراز مدت نیاز باشد. با کودک خود صریحاً ارتباط برقرار کنید و با آگاهی دادن، به افزایش عزت نفس او کمک کنید. همچنین توصیه ما به افرادی که ممکن است خود با این عارضه دست و پنجه نرم می کنند این است که به طرز نگاه دیگران به خود یا طرز فکر آنها توجه نکنید، برعکس سعی کنید بر خودتان تمرکز کنید تا احساس خوبی نسبت به خودتان داشته باشید.